Integracja we Francji

Ilustracją realizacji zasady integracji niechaj będzie przykład pracy Centre d' Education Du Langage Pour Enfants Maleatendants. Jest to instytucja obejmująca opieką 50-60 dzieci. Większość z nich stanowią uczniowie z uszkodzeniem słuchu w stopniu głębokim. Podstawową zasadą tego ośrodka jest dwujęzyczność. Dzieci od początku uczą się języka francuskiego oraz języka migowego jako dwóch niezależnych, pełnoprawnych systemów językowych.

W zakresie integracji centrum wykazuje pewną ostrożność. Jest zwolennikiem integracji, ale tylko takiej, jaka jest możliwa w danym przypadku. Dlatego też w odniesieniu do swoich wychowanków stosuje jej różnorodne formy, zależnie od możliwości i zdolności konkretnych uczniów. Współpracuję na stale z jedną ze szkól, do której w miarę możliwości kieruje swoich podopiecznych. I tak: siedmioro z nich w pełni uczestniczy w programie nauczania dzieci słyszących, jedno chodzi dwa razy w tygodniu do szkoły masowej, a w pozostałe dni uczy się w centrum, zaś troje uczęszcza do szkoły powszechnej tylko na lekcje matematyki. Pozostali uczniowie korzystają z boiska szkoły uczestnicząc w zabawach i grach wraz ze słyszącymi rówieśnikami.

Pedagodzy z centrum wskazują wiele problemów wyznaczających zakres integracji. Każdy z nich jest rozpatrywany w odniesieniu do konkretnego wychowanka. Przede wszystkim ważne jest zrozumienie przez dziecko sytuacji bycia w szkole masowej i w szkole dla niesłyszących. Zrozumienie oraz akceptacja tej sytuacji. Nauczyciele zwracają uwagę, że są uczniowie, w stosunku do których podjęto decyzję uczęszczania do obu typów szkól jednocześnie, ale okazało się to dla nich za trudne. Podają przykład dwóch chłopców, którzy zaczęli uczęszczać wraz ze słyszącymi na lekcje geografii i historii. W trakcie podejmowania tej decyzji wydawało się, że są oni odpowiednio przygotowani, a jednak zbyt duży udział języka mówionego okazał się znaczną przeszkodą. Po wnikliwej analizie zdecydowano się zamienić lekcje geografii i historii na matematykę, jako bardziej konkretną, precyzyjniejszą. I dopiero ten wybór okazał się trafny. Takie możliwości istnieją oczywiście tylko wtedy, gdy dzieci są bacznie obserwowane, a ich sytuacja dokładnie analizowana. Cały czas śledzi się ich postępy pod kątem ewentualnego zwiększenia lub zmniejszenia uczestnictwa w zajęciach szkoły masowej. Raz w tygodniu z uczniem na lekcji w szkole masowej jest nauczyciel z centrum, który obserwuje go i mu pomaga. Dziecko uczęszczające do szkoły masowej ma także zapewnioną większą liczbę zajęć z logopedą.

Prócz bezpośredniego oddziaływania na dziecko, ważne jest także wspieranie osób zaangażowanych w integrację. Niezbędna jest ciągła współpraca pracowników z Centre Du Langage z nauczycielami szkoły masowej. Ważne jest, by nauczyciele traktowali nieslyszących jak pozostałych uczniów, ale jednocześnie zdawali sobie sprawę z ich różnych możliwości. Czasami potrzebne są ustalenia odrębne dla poszczególnych osób, aby np. nie prosić danego dziecka do odpowiedzi wobec całej klasy. Jeśli współpraca dotyczy klas młodszych, lekcje muszą być specjalnie przygotowywane ze względu na uczestnictwo dziecka niesłyszącego, np. prosi się nauczyciela, aby w tym dniu nie opowiadał bajek ani innych dłuższych historii, które ze względu na ograniczoną sprawność językową niesłyszących byłyby niezrozumiale.

Obok współpracy z nauczycielami pedagodzy z centrum prowadzą także pracę z rodzicami. Ważne, by rodzice również byli właściwie przygotowani i mieli realistyczne oczekiwania względem uczęszczania swych dzieci do szkół masowych. Muszą zrozumieć i zaakceptować to, że ich udział w lekcjach wraz z dziećmi słyszącymi jest pewną próbą i być może trzeba będzie wycofać się z tej formy integracji lub ją ograniczyć. Ambicje rodziców są bowiem czasami większe i nieadekwatne do możliwości i zdolności dziecka, a szansa, którą widzą w integracji, wzmaga je jeszcze.

Inny model integracji proponuje Centre Experimental Orthophonique Pedagogique Education d' Enfants Deficients. Na około 250 osób objętych opieką tego ośrodka ponad połowa korzysta z jednej z dwóch form integracji: całkowitej i częściowej. Integracja całkowita polega na umieszczaniu uczniów z uszkodzonym słuchem w klasach i szkołach masowych. Nie jest to jednak wyłącznie integracja lokacyjna sprowadzająca się do włączenia ich do zwykłej klasy i pozostawienia samym sobie, bez udzielania jakiejkolwiek pomocy. Nie są oni pozbawieni fachowej opieki, a problemem ich osiągnięć szkolnych nie są obarczani rodzice. Włączeniu ich do zwykłej klasy towarzyszy równoczesne zapewnienie odpowiedniego wsparcia. W ośrodku jest bowiem specjalna ekipa nauczycieli wyspecjalizowanych w pomocy dzieciom uczącym się w środowisku słyszących, która gwarantuje ich prawidłowe funkcjonowanie w roli ucznia i członka grupy rówieśniczej.

Drugą formą integracji propagowaną przez ośrodek jest tworzenie klas uczniów niesłyszących w szkołach masowych. Nauczyciele z tego ośrodka uważają, że jest to najlepszy sposób integrowania ich podopiecznych ze słyszącymi rówieśnikami.

Zarówno w przypadku integracji całkowitej, jak i częściowej uczniowie nigdy nie zrywają kontaktu z ośrodkiem W każdą środę, a jest to we Francji dzień wolny od nauki, spotykają się w ośrodku, w którym uzyskują odpowiednią pomoc udzielaną przez specjalistów.

Według podobnych zasad pracuje Institut des Jeunes Sourds w Bourg-laReine pod Paryżem. Obejmuje on opieką dzieci i młodzież od 3 do 20 lat. Dzieci małe uczęszczają do przedszkoli masowych w miejscu swego zamieszkania, a do instytutu przyjeżdżają tylko na reedukację. Gdy dziecko rozpoczyna naukę szkolną, rodzice decydują, gdzie będzie ją realizowało w instytucie, czy w szkole masowej. W tym drugim przypadku uczniowie mają w instytucie popołudniowe zajęcia z logopedą.

Bliskie związki utrzymuje się z sąsiadującym z instytutem liceum. Uczą się tam dwie klasy podopiecznych instytutu. Część z nich mieszka w internacie będącym integralną częścią placówki. Natomiast w środowe popołudnia uczniowie słyszący przychodzą na zajęcia sportowe do instytutu, gdzie ćwiczą w grupach z dziećmi niesłyszącymi. Stwarza to możliwość kontaktów pomiędzy rówieśnikami z obu typów szkół.

Za formą integracji całkowitej opowiadają się pedagodzy z COD.A.L.I. To ośrodek, którego celem jest pomoc dziecku i rodzinie w nabyciu sprawności językowego komunikowania się. Odbywa się to poprzez wykorzystywanie metody wspomagającej fonogestów. Cały program działalności zawarty jest w nazwie instytucji: Codage (kod), Audition (słyszenie), Langage (język), Integration (integracja). Celem pracy ośrodka jest takie przygotowanie dzieci, aby mogły one rozpocząć, a potem przy pomocy pracujących w nim specjalistów kontynuować naukę w szkołach masowych. Służyć ma temu wprowadzenie fonogestów jako sposobu kodowania, który ma być pomocny w opanowaniu języka. W miarę doskonalenia sprawności językowych fonogesty odgrywają coraz mniejszą rolę w procesie porozumiewania się, aż do całkowitej rezygnacji z nich. Ponieważ wszyscy podopieczni COD.A.L.I. mają uczęszczać do szkół masowych, dzieci zgłaszające się po ukończeniu 4 lat, poddaje się testom kwalifikacyjnym. Ci, którzy spełniają określone kryteria, kierowani są do innych ośrodków wykorzystujących odrębne metody. Jako warunek przyjęcia ustalono: podejmowanie prób komunikowania się, pewien poziom rozwoju mowy oraz ogólny poziom rozwoju, nie odbiegający od poziomu rówieśników. Wszystkie dzieci zgłaszające się przed czwartym rokiem życia są przyjmowane nawet wówczas, gdy ich słuch jest uszkodzony w stopniu głębokim.

Podopieczni ośrodka to 41 osób od 0 do 20 lat. W przypadku małych dzieci stosuje się działania przygotowawcze wobec nich i ich rodziców. Wraz z wiekiem liczba zajęć ze specjalistami wzrasta i zmienia się stopniowo proporcja pomiędzy mimiką i gestem a słowem. Gdy dzieci mają rozpocząć naukę szkolną, kierowane są do szkół masowych współpracujących z ośrodkiem, a tu przyjeżdżają 2-3 razy w tygodniu, zaś starsi w środę na cały dzień. Najczęściej umieszcza się po dwoje-troje dzieci w jednej klasie. W lekcjach uczestniczy tzw. dekoder, czyli osoba pomagająca im w zrozumieniu wypowiedzi poprzez stosowanie fonogestów jako wspomagania języka mówionego. Dąży się do tego, by stopniowo ograniczać udział dekodera. Wraz z wiekiem i rozwojem języka integrowanych uczniów maleje liczba lekcji, w których uczestniczy osoba z COD.A.L.I. Wybór dekodowanych lekcji zależy od struktury danego przedmiotu, złożoności materiału językowego oraz sposobu przekazu osoby prowadzącej lekcję. Pracownicy podkreślają, że zdarzały się przypadki, iż nauczyciele ze szkół współpracujących, mający w klasie dzieci niesłyszące, uczyli się fonogestów i w ten sposób eliminowali potrzebę uczestniczenia w lekcjach dekodera z ośrodka.

Tak więc włączenie ucznia niepełnosprawnego do systemu szkolnictwa masowego i jego pełna integracja ze środowiskiem słyszących jest możliwa dzięki stworzeniu odpowiednich warunków zewnętrznych oraz zapewnieniu mu stałej pomocy w postaci zajęć ze specjalistami odpowiedzialnymi za jego rehabilitację. Pomoc ta powinna być udzielana przy maksymalnej niezależności osobistej dziecka, czyli troski o jego godność i podmiotowy sposób traktowania.

Doświadczenia innych krajów oraz nasze obserwacje potwierdzają korzyści płynące z integracji dla wszystkich jej uczestników. Integracja ma wartość zarówno dla dziecka niepełnosprawnego, jak i dla grupy, do której ono uczęszcza.


Ewa Słodownik-Rycaj

Danuta Al-Khamisy