Odpowiedzialność rodziców

Na podłożu kontaktów z nimi (rodzicami - red.) rozwijają się postawy dziecka w stosunku do ludzi, rzeczy i życia w ogóle. Gdy poszerza się krąg społeczny i dzieci nawiązują kontakty z rówieśnikami oraz osobami dorosłymi spoza domu, te pierwsze postawy, nabyte w domu, mogą się zmienić i ulec modyfikacjom, nigdy jednak nie zostają zupełnie wykorzenione. (E.B. Hurlock, 1985). Dobrze funkcjonująca rodzina zaspokaja potrzeby dziecka, jakich żadna inna grupa społeczna nie jest w stanie zaspokoić. Stanowi ona źródło miłości i akceptacji, daje poczucie bezpieczeństwa przez spójność wewnętrzną i obecność osób, na które można liczyć. Rodzina dostarcza wreszcie wzorów postępowania; przez identyfikację dziecko przejmuje standardy od rodziców, którzy są pierwszymi przekazicielami norm.

Badania nad funkcjonowaniem ludzi wychowanych w domach dziecka i ich relacji z innymi (szczególnie z współmałżonkami) dowiodły, jak negatywny wpływ może wywierać brak rodziny na kształtowanie osobowości człowieka. R.A. Spitz, który przeprowadził badania w meksykańskim przytułku, zauważył, że dzieci pozbawione opieki macierzyńskiej popadają w postępującą depresję i ogólny marazm (za: Przetacznikowa 1978). Nawet adopcja takich dzieci często nie zmienia sytuacji. Nie ulega wątpliwości, że dzieci wychowane od urodzenia w zakładach opiekuńczych lub umieszczane tam w pierwszych miesiącach życia w okresie nabywania wczesnych doświadczeń mają mniejsze szanse prawidłowego rozwoju psychicznego niż dzieci wychowane w domu rodzinnym. Negatywne cechy osobowości można również spostrzec u dzieci adoptowanych: impulsywność, wrogość, tendencje agresywne, negatywizm, nadpobudliwość psychoruchowa.

Istotne jest też, w jaki sposób zostały rozwiązane fazy rozwoju aż do adolescencji, a szczególnie, jak zostały przeformułowane w kryzysie tożsamości.

Zapewnienie dziecku podstawowych warunków bytowych, chociaż bardzo ważne, nie wyczerpuje jego wszystkich potrzeb. Ważne jest organizowanie dziecku przestrzeni, w której żyje. O dojrzałości dorosłego świadczy to, jak organizuje tę przestrzeń. Mówi bowiem o tym, czy wie on, co to znaczy być odpowiedzialny za rozwój swojego dziecka? Wiadomo przecież, jak ważne są zabawki odpowiednie do wieku dziecka, posiadanie swojego miejsca w domu, przedmiotów przeznaczonych wyłącznie do własnej dyspozycji.

Rodzice są odpowiedzialni za uspołecznienie swoich dzieci, a obok nich zadania takie powinny spełniać przedszkola, a później szkoły. Uspołecznianie następuje poprzez wyrażanie aprobaty dla takiego postępowania, które społeczeństwo pochwala i którego oczekuje. Zadaniem rodziców jest prowokowanie dziecka przez własne zachowania i słowne zachęcanie do takiego działania. Dorosły jest mediatorem między dzieckiem a społeczeństwem. Rodzic ma być także plastyczny, tzn. otwarty na własne dziecko. Tak bardzo otwarty, aby mógł w nim dojrzeć odrębnego człowieka. "Nie można dobrze wychować dziecka bez poznania go" (Debesse, 1982).

Większość tych dzieci, które w swym życiu osiągają powodzenie, pochodzi z domów, w których postawy rodzicielskie w stosunku do nich były przychylne i gdzie panowały tzw. "zdrowe stosunki" między nimi a rodzicami. Dzięki takim stosunkom dzieci są szczęśliwe, przyjemne, (…), konstruktywne, względnie wolne od lęków (Hurlock).

Pozytywne postawy rodziców można określić jako permisywne, kiedy ośrodkiem zainteresowania w domu jest dziecko i troska o to, by mu przekazać z własnego życia najlepsze wartości oraz nauczyć praktycznych umiejętności. O odpowiedzialności rodziców świadczy też decyzja o wielkości własnej rodziny (zależna przecież od rodziców). Przykładem świadczącym o braku odpowiedzialności jest np. rodzina o nie zaplanowanej liczbie potomstwa, w dodatku zamieszkująca z teściami. W tej sytuacji rodzice nie są w stanie zapewnić dobrych czy nawet dostatecznych warunków materialnych, co doprowadza do wielu komplikacji życiowych.

Nie odnosi się to oczywiście do sytuacji dużej rodziny zaplanowanej. Ważne jest samo nastawienie rodziców. Trudno dzisiaj powiedzieć, jaka rodzina jednodzietna, średnia czy duża jest najlepsza ze względu na rozwój stosunków wewnętrznych. Hurlock uważa, że najlepsza jest rodzina o średniej liczbie członków, najgorsza rodzina liczna. Odpowiedzialność rodziców za potomstwo jest tym większa, im więcej pozytywnych odpowiedzi padnie na takie pytania, jak: Dlaczego pragnę mieć rodzinę, dzieci? Alternatywą jest przypadkowość, która wynika z bezmyślności.


Romana Bajzert

Borek Wielkopolski