Jak bronić rodziny?

W wystąpieniu na temat "Przemiany w warunkach życia rodziny w Polsce w okresie transformacji ustrojowej" dr hab. Stanisława Golinowska (Instytut Pracy i Spraw Socjalnych) przedstawiła główne typy rodzin i dokonujące się w ich ramach procesy przemian w dwóch płaszczyznach: społeczno-ekonomicznej i demograficznej. Przemiany społeczno-ekonomiczne mają znaczący wpływ na funkcjonowanie poszczególnych typów rodzin; np. spadek zarobków w rodzinach robotniczych wywołał zachowania dostosowawcze, np. poszukiwanie dodatkowych źródeł utrzymania.

Przemiany przyczyniły się m.in. do powstania nowego typu rodziny polskiej - rodzin prywatnych przedsiębiorców, które są wysoce zróżnicowane oraz rodzin, których główni żywiciele utracili pracę - rodzin bezrobotnych, w których wyraźnie uległy zredukowaniu możliwości zaspokajania potrzeb dzieci dotyczących kultury duchowej, wypoczynku, wyżywienia. W rodzinach tych pojawia się bądź potęguje alkoholizm. Autorka referatu omówiła także przemiany rodziny polskiej w strukturze demograficznej, zwracając szczególną uwagę na rodziny wielodzietne i niepełne, których liczba stale wzrasta; w ostatnich latach coraz częściej na skutek wczesnej umieralności ojców.

Dwa kolejne wystąpienia dotyczyły wpływu środowiska rodzinnego na rozwój dziecka. W referacie pt. "Środowisko rodzinne i rozwój fizyczny dziecka" dr hab. Barbara Hulanicka (Zakład Antropologii PAN) wyróżniła czynniki decydujące o fizycznym rozwoju dzieci, wśród których za najbardziej istotne uznała wykształcenie rodziców, liczbę dzieci w rodzinie, poziom ekonomiczny (mierzony liczbą posiadanych przedmiotów), urbanizację. Wyraźne różnice dotyczyły zwłaszcza niższego wzrostu dzieci wiejskich w porównaniu z dziećmi miejskimi.

W wystąpieniu na temat "Środowisko rodzinne i rozwój intelektualny dziecka" dr hab. Anna Firkowska-Mankiewicz (Instytut Filozofii i Socjologii PAN) przedstawiła wyniki badań przeprowadzonych wśród dzieci i ich rodzin ze wszystkich warszawskich szkół podstawowych. Wynika z nich, że w miarę wzrastania statusu społeczno-ekonomicznego rodzin wzrasta poziom intelektualny dzieci. Wśród wielu czynników modyfikujących rozwój intelektualny dziecka największe znaczenie mają takie cechy socjodemograficzne, jak: wykształcenie rodziców, warunki mieszkaniowe, liczba dzieci w rodzinie. Czynniki te korelują z czynnikami obniżającymi poziom rozwoju fizycznego dziecka. Równoważne z powyższymi są także czynniki związane z jakością rodzicielstwa; np. atmosfera panująca w domu, stosunek matki do obowiązków domowych, wysokie aspiracje w stosunku do dziecka, liberalny, partnerski styl wychowania dziecka, odpowiednie kierowanie dzieckiem.

W referacie na temat: "Zmieniająca się rola ojca w rodzinie w krajach Europy Środkowo-Wschodniej" dr Grażyna Firlit (Uniwersytet Warszawski) przedstawiła wyniki międzynarodowych badań dotyczących następujących problemów badawczych: stosunek mężczyzn wobec pracy zawodowej małżonek, ich stosunek do obowiązków domowych oraz ocena stosunków partnerskich. Badania wykazały, że mężowie coraz aktywniej uczestniczą w życiu rodzinnym, chociaż chętniej opiekują się dziećmi niż uczestniczą w pracach domowych. Jednak zwłaszcza w młodych rodzinach istnieje duża gotowość do współdziałania w życiu rodzinnym.

Problemy związane z zaburzeniami więzi w rodzinie przedstawił prof. dr hab. Adam Minkiewicz (Szkoła Główna Handlowa) w referacie pt.: "Kryzys więzi rodzinnych i niektóre jego konsekwencje społeczno-kulturowe". Autor wykazał, że w ostatnich latach zaburzone zostały więzi strukturalne (nadumieralność, emigracja), międzyosobowe (pomiędzy małżonkami, rodzicami a dziećmi) oraz więzi uczuciowe w rodzinie. Referent wykazał, iż zagrożony jest współcześnie nie tylko byt biologiczny, ale także byt społeczny i moralny większości rodzin polskich. Siły dezintegracji przewyższają możliwości integracji rodzin. Nasilają się wszystkie przejawy patologii społecznej, w tym: przestępczość nieletnich (ogromna brutalizacja czynów), alkoholizm (obniżyła się granica inicjacji alkoholowej), toksykomania, samobójstwa, niewydolność wychowawcza, niepełność rodziny (rozwody, nadumieralność mężczyzn) oraz inne czynniki wpływające na zanik więzi w rodzinie; np. "przebiegunowanie systemu wartości", poszukiwanie dodatkowych źródeł utrzymania, zanikanie kontaktów towarzyskich, brak samodzielnego mieszkania czy brak czasu, rywalizacja, konsumpcjonizm, egoizm, aspiracje sprzeczne z potrzebami rodziny itd.

Autor zaproponował program naprawczy oparty na długofalowej, prorodzinnej polityce państwa, zracjonalizowaniu budownictwa mieszkaniowego oraz stworzeniu gwarancji bezpieczeństwa ekonomicznego, socjalnego. Filarami zdrowej kondycji społeczeństwa są: edukacja, zdrowie, praca, mieszkalnictwo.

"Historia rozwoju rodziny i jej uwarunkowania" to temat wystąpienia dr hab. Ireny Kowalskiej (Szkoła Główna Handlowa). Omówiono w nim cykle życia rodziny i dokonujące się w ich ramach procesy i przeobrażenia. Autorka zwróciła uwagę na takie zjawiska społeczne, jak: spadająca liczba małżeństw, malejąca liczba urodzeń, wzrost aktywności mężczyzn w życiu rodzinnym. Istotnym wydaje się fakt, że omawiane badania wykazały, iż rodziny nie przygotowują dzieci do pełnienia ról rodzicielskich oraz świadomego macierzyństwa. W wystąpieniu tym stwierdzono, że rodzina polska, mimo wielu zagrożeń, jest rodziną trwałą.

Założenia co do rozwoju rodziny, prawa rodziny, szukanie dróg równoważnego rozwoju rodziny, uwzględnianie indywidualnych potrzeb każdego członka rodziny, zapewnienie warunków do realizacji potrzeb członków rodziny, umożliwienie matkom pogodzenia pracy zawodowej z macierzyństwem lub powrotu do pracy, zagadnienia związane ze świadomym, a nie przypadkowym rodzicielstwem, sprawy migracji międzynarodowej i zagadnienia łączenia rozdzielonych - to tylko niektóre problemy poruszone na Konferencji ONZ w Kairze "Ludność i rozwój a wnioski dla polityki ludnościowej", której najważniejsze treści relacjonował prof. dr hab. Jerzy Holzer (Szkoła Główna Handlowa).

Podczas dwudniowej sesji przedstawiono wyniki badań, przemyślenia i propozycje pomocy rodzinie w dobie współczesnych przeobrażeń. W wystąpieniach i dyskusji dominowała tendencja do ukazywania licznych zagrożeń dzisiejszej rodziny. We wnioskach z referatów i podczas dyskusji zwrócono uwagę na konieczność konkretnej pomocy i wzmożenia wysiłków ze strony państwa w celu zapobieżenia rozpadowi rodziny.


Dorota Danilewicz

WSPS, Warszawa