www.edukacjaidialog.pl Czasopismo Czerwiec 1995

Wideo na lekcjach

Jednym z najważniejszych sposobów podnoszenia skuteczności kształcenia i wychowania jest korzystanie na lekcjach z filmów. Umożliwiają one osiąganie różnorodnych celów edukacyjnych.

Dużą zaletą filmów jest prezentowanie organizmów; procesów i zjawisk przyrodniczych, kulturowych i społecznych, które trudno jest bezpośrednio zaobserwować i badać w naturalnym środowisku. Znacznie rozszerzają: one możliwości poznawcze uczniów i przedstawiają zwykle w sposób atrakcyjny i dostępny fakty, informacje, wydarzenia. Istotne jest, aby były dostosowane do poziomu odbioru uczniów oraz do celów i zamierzeń danych zajęć planowanych przez nauczyciela.

Nowoczesne filmy, obok prezentacji określonych wiadomości, akcentują walory kształcące, tj. sprzyjają kształtowaniu i rozwijaniu ważnych w danym przedmiocie nauczania umiejętności i sprawności, szczególnie intelektualnej, mają też walory wychowawcze, wśród których na uwagę zasługują m.in.:

uwrażliwianie uczniów na potrzeby innych organizmów żywych, przyrody, środowiska itp.,
kształtowanie poczucia odpowiedzialności za poczynania człowieka w środowisku społeczno-przyrodniczym,
emocjonalne oddziaływanie filmu na uczniów przez ukazywanie wartości, piękna przyrody, krajobrazu, rodziny itp.,
podnoszenie pozytywnej motywacji do uczenia się danego przedmiotu oraz do pracy nad sobą,
wyrabianie szacunku do drugiego człowieka, jego pracy, wartości oraz do środowiska naturalnego,
przekonanie o potrzebie tolerancji, poszanowania samodzielności i indywidualności ludzi,
przekonanie o potrzebie ochrony i kształtowania środowiska oraz ochrony i wzmacniania własnego zdrowia,
budzenie i rozwijanie zainteresowań zagadnieniami danego przedmiotu nauczania, tj. biologią, geografią itp.

W naszych szkołach raczej dość często wykorzystuje się filmy na lekcjach różnych przedmiotów. Coraz częściej do tego celu używa się magnetowidu. Zdobył on sobie olbrzymią popularność i chyba trwałe miejsce wśród audiowizualnych środków dydaktycznych. Zaletą magnetowidu jest prostota obsługi i duże możliwości manipulowania obrazem oraz kopiowania i wielokrotnego wykorzystywania nagrania wideo. Stosunkowo łatwo jest przegrywając odpowiednie fragmenty filmów tworzyć także nowe, bardziej, zdaniem nauczyciela, dostosowane treścią i długością zajęć do potrzeb zajęć dydaktyczno-wychowawczych.

Marzeniem wielu nauczycieli jest posiadanie magnetowidu i odpowiedniej liczby kaset wideo w szkole i w domu, aby nagrywać i przygotowywać fragmenty ciekawych filmów i audycji telewizyjnych i pokazywać je na lekcjach. Coraz więcej szkół dysponuje już dziś magnetowidami i zestawami kaset. Problemem są teraz najczęściej koszty przedsięwzięcia. Ważne w tym zakresie jest także stworzenie odpowiedniego "banku informacji" o tym, jakimi filmami dysponują szkoły, aby mogły między sobą wymieniać nagrania wideo.

Starsi nauczyciele pamiętają czasy, kiedy można było wypożyczać filmy dydaktyczne na taśmie 16 mm i wyświetlać je na projektorach filmowych. Była też możliwość zamawiania filmów przez telefon. W ostatnich kilku latach wyeliminowano - z różnych przyczyn - te urządzenia i filmy ze szkół.

Obecnie modny jest magnetowid i komputer. Środki te wychodzą naprzeciw potrzebom i umiejętnościom obecnego telewizyjnego pokolenia dzieci i młodzieży. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że włączenie ich do procesu nauczania nie wpływa automatycznie na wzrost wiadomości i umiejętności uczniów. Problem polega na umiejętnym wykorzystywaniu walorów tych środków dydaktycznych podczas zajęć lekcyjnych lub innych.

Wyciąganie wniosków o wyższej efektywności nauczania uzyskiwanej przy zastosowaniu filmów przyrodniczych, np. około 10-20% (Budkiewicz, 1990), jest raczej nieporozumieniem. To nie samo zastosowanie filmów lub audycji telewizyjnej podnosi efektywność edukacyjną, lecz ich treść i przede wszystkim właściwy sposób wykorzystania w procesie nauczania i uczenia się podczas zajęć szkolnych (Sawiński, 1993).

W dydaktyce znane są różne sposoby wykorzystywania filmów. W zależności od planowanych celów zajęć oraz treści filmu, jego konstrukcji i funkcji, służy on do:

wprowadzenia do nowego tematu lekcji,
zaciekawienia tematem i wytworzenia sytuacji problemowej,
zapoznania z określoną czynnością (umiejętnością) ważną podczas np. prac terenowych; laboratoryjnych;
ilustrowania zagadnień np. biologicznych, ekologicznych, społecznych,
uzupełniania spostrzeżeń i obserwacji, pomiarów i eksperymentów prowadzonych przez uczniów,
sprawdzania wiedzy uczniów i podsumowania zagadnienia,
przygotowania do obserwacji na wycieczce,
budzenia i rozwijania zainteresowań danym problemem, przekonywania o szkodliwości nałogów.

Lekcja z filmem (biologia) może mieć, np. następującą strukturę:

Faza przygotowawcza

Czynności organizacyjno-porządkowe.
Organizowanie sytuacji problemowej z wykorzystaniem odpowiedniego fragmentu filmu koncentrującego uwagę i myślenie uczniów na problemie.
Określenie celów lekcji.
Sformułowanie problemów, zadań szczegółowych dla uczniów i hipotez.
Określenie (ustalenie z uczniami) sposobów działania, tj. wykorzystania treści filmu.

Faza realizacyjna

Samodzielna obserwacja okazów (innych obiektów, procesów, zjawisk, czynności, eksperymentów wg celów lekcji).
Wprowadzenie w tematykę filmu i ustalenie zadań obserwacyjnych dla uczniów.
Projekcja filmu wideo.
Pogadanka o treści oglądanego filmu i sformułowanie odpowiedzi na wcześniej postawione pytania.
Rejestracja wyników obserwacji i projekcji filmu.

Faza podsumowująca

Utrwalenie wiadomości i umiejętności.
Rozwiązanie problemów i integracja wiedzy.
Wnioskowanie końcowe i zadanie pracy domowej

Wykorzystanie nagrań wideo związane jest nie tylko z potrzebą wyposażenia w magnetowid i monitor TV, ale także z gromadzeniem i tworzeniem własnych materiałów filmowych. Właśnie na tym polegają pozytywne zalety techniki wideo i jej wyraźna przewaga nad tradycyjnymi filmami na taśmie 16 mm. Nauczyciel ma możliwość swobodnego wyboru fragmentu filmu, czasu projekcji, dobierania i zestawiania różnych fragmentów, przyśpieszania lub cofania poszczególnych ujęć filmu.

Sposoby opracowania nagranego materiału filmowego na kasetach wideo są różne. Niektóre z nich opisał J. Pytlak (1989) na łamach "Biologii w Szkole". Podał on proste wzory dokumentacji kaset wideo. Właściwie zgromadzony, opracowany i zabezpieczony materiał filmowy, może służyć nauczycielowi wielokrotnie do projekcji przy realizacji różnych zagadnień programowych.

W ostatnich latach pojawiło się sporo ofert filmów edukacyjnych. Ważne jest ich wartościowanie od strony przydatności do poszczególnych przedmiotów nauczania. Decydując o wyborze filmu wideo należy chyba przede wszystkim wziąć pod uwagę jego treść i jej zgodność z naszymi celami i zamiarami edukacyjnymi. T. Wroński (1994) zastanawiając się nad doborem filmów edukacyjnych stawia pytania:

Czy film skupia uwagę pozostawiając miejsce na refleksję?
Czy ugruntowuje i umyślnie podkreśla istotne treści?
Czy zapewnia zróżnicowanie i ciągłość wiedzy podawanej uczniowi?
Czy inspiruje i wyzwala poznawczą aktywność oglądającego?

Projekcję wideo znacznie łatwiej jest wkomponować w strukturę lekcji niż większość znanych mi filmów dydaktycznych na taśmie 16 mm, ponieważ są one zwykle kilkunastominutowe i mało dopasowane treścią do danego tematu lekcji. Filmy wideo łatwiej jest przygotować i dopasować to treści lekcji. Na jednej lekcji można zwykle wykorzystać kilka filmów lub ich odpowiednie fragmenty. Łatwiej także jest dysponować czasem pracy, nie obawiając się jego straty związanej z zaciemnianiem sali, przewijaniem taśmy i obsługą projektora filmowego, bowiem obsługa magnetowidu jest znacznie prostsza.

Zainteresowaniem nauczycieli cieszy się również samodzielne rejestrowanie obrazów przy pomocy kamery. Chociaż sprzęt ten nie jest jeszcze powszechny w naszych szkołach, to cieszy fakt, że nauczyciele coraz częściej korzystają z kamery, np.dostępnej w CEN dla nauczycieli innowacyjnych, poszukujących nowych rozwiązań edukacyjnych. O zainteresowaniu tym świadczy także udział nauczycieli w konkursie na najciekawsze nagranie wideo organizowanym kolejny raz przez CEN (d. WOM) w Koszalinie.

Julian P. Sawiński

Koszalin

Czerwiec 1995