Azyl w świetlicy

Główne przyczyny zagrożenia i niedostosowania społecznego tkwią w sytuacji rodzinnej (rodziny rozbite, niewydolne wychowawczo, alkoholiczne) oraz w środowisku (często - kryminogennym). Wiadomo, że znacznie łatwiej jest zapobiegać nieszczęściu niż potem likwidować jego skutki. Dlatego przed wszystkimi placówkami opiekuńczo-wychowawczymi stoją dziś dwa ważne zadania: profilaktyka i resocjalizacja.

Obok poradni młodzieżowych, ośrodków psychologicznych, wojewódzkich ośrodków socjoterapii powstają miejskie i szkolne świetlice socjoterapeutyczne. Tych ostatnich jest na razie niewiele; pojawiły się tam, gdzie władze oświatowe doceniły skalę problemu. Taka świetlica może pełnić ogromną rolę w zapobieganiu niedostosowaniu społecznemu, ponieważ jej program nastawiony jest nie tylko na pracę z młodzieżą, ale również z nauczycielami i rodzicami.

Podstawą do zorganizowania świetlicy socjoterapeutycznej jest Zarządzenie nr 15 ministra edukacji narodowej z 25 maja 1993 r. w sprawie zasad udzielania uczniom pomocy psychologicznej i pedagogicznej. Prowadzę taką świetlicę od dwóch lat w Zespole Szkół Ogrodniczych we Wrocławiu. Myślę, że placówka dobrze spełnia swoje zadania.

Główne zadanie mojej świetlicy socjoterapeutycznej to poszukiwanie takich form oddziaływania na młodzież, które umożliwiają prawidłowy rozwój osobowości, a także ułatwiają rozpoznawanie pojawiających się problemów oraz uczenie podejmowania samodzielnych decyzji i dokonywania wyborów życiowych.

Zadania te realizowane są poprzez pracę bezpośrednio z młodymi ludźmi, bądź też oddziaływanie na ich środowisko, tj. rodziców i nauczycieli. Bardzo często bowiem "chore" jest nie tyle dziecko, ile jego związki z otoczeniem. Ważne jest odpowiednie przygotowanie wychowawcy, właściwa postawa wobec dziecka oraz umiejętna współpraca z rodzicami, połączona często z ich pedagogizacją.

Dla nieprzygotowanych wychowawców jest to poważny problem. Jakże często nieprawidłowo interpretują oni objawy różnych zaburzeń. Agresja jest niejednokrotnie odbierana jako niegrzeczne czy aroganckie zachowanie, a nie jako reakcja na frustrację wywołaną niezaspokojeniem jakiejś ważnej dla dziecka potrzeby, np. afiliacji. Z kolei dzieci zahamowane psychoruchowo, z uwagi na swoją uległość, powściągliwość, postawę wycofującą się nie sprawiają na ogół kłopotów wychowawczych i często wychowawca nie dostrzega ich problemów, bądź je fałszywie odczytuje.

Niezbędna jest więc wiedza wychowawcy na temat różnych zaburzeń emocjonalnych, umiejętność ich rozpoznawania i odpowiedniego postępowania z dziećmi oraz organizowanie dla nich różnych form pomocy w pracy świetlicowej. Jeśli pomoc nie przyjdzie w porę, może dojść do poważnych zaburzeń emocjonalnych, które są wynikiem nieprawidłowych relacji emocjonalnych pomiędzy dzieckiem a najbliższymi mu osobami, szczególnie matką. Rozwiązanie tych problemów może zdecydować o dalszej karierze szkolnej uczniów, o ich dobrym bądź złym radzeniu sobie nie tylko w szkole, ale i w późniejszym życiu.

Są rozmaite formy realizacji zadań świetlicy socjoterapeutycznej. W mojej placówce realizuję je poprzez:
 

Program zajęć

Socjoterapia polega na celowym stwarzaniu dzieciom i młodzieży warunków umożliwiających pojawienie się procesu socjoterapeutycznego (zmianę sądów o rzeczywistości, sposobów zachowań i odreagowanie emocjonalne). Dzieje się to podczas zajęć w kółkach zainteresowań, wycieczek szkolnych lub zajęć reedukacyjno-wyrównawczych, wspomagających rozwój i ułatwiających uczestnictwo dzieci i młodzieży w życiu klasy i szkoły.

Program można realizować w różny sposób: z całą klasą, (np. na godzinie wychowawczej), po zajęciach lekcyjnych czy wycieczce szkolnej, ze specjalnie utworzoną grupą (3-10 dzieci). Różnorodne zajęcia z dziećmi i młodzieżą mogą pełnić funkcje socjoterapeutyczne, jeśli stanowią dla dziecka doświadczenia korygujące, np. poprzez uwzględnienie zasad afirmacji, bliskiego kontaktu, otwartości i istnienia norm.

Mała liczebność grupy socjoterapeutycznej ma duże znaczenie: łatwiej jest zorganizować dzieci, utrzymać dyscyplinę i zapewnić płynny przebieg zajęć. Ważne jest, aby prowadzący mógł znaleźć czas na indywidualny kontakt z każdym dzieckiem, a pomiędzy członkami grupy mogły się nawiązać osobiste kontakty. Wtedy, doświadczenia dzieci związane z dostosowaniem się do norm grupowych i z dyscypliną mogą mieć znaczenie korygujące, a nie staną się nowymi urazami. Wskazane jest, aby w grupie znalazły się dzieci o różnych formach zaburzeń (np. dzieci nadpobudliwe ruchowo i zahamowane). Ułatwia to prowadzenie grupy i wpływa korzystnie na pożądane procesy grupowe. Dzieci mogą uczyć się od siebie nawzajem nowych zachowań. Mają również okazję do lepszego wzajemnego zrozumienia.

Program zajęć socjoterapeutycznych może składać się z gier i zabaw o ustalonych celach i przebiegu. Wybór lekkiej formy zajęć czyni spotkania grupy atrakcyjnymi dla dzieci i ułatwia uwolnienie od napięć emocjonalnych. Udział w grach i zabawach integruje grupę pozwala poznać się, zwiększa wzajemną sympatię i zaufanie. Biorąc udział w grach i zabawach dzieci mogą działać zgodnie z własną energią, być wesołe lub poważne. Poprzez gry i zabawy dzieci uzyskują nowe informacje o sobie, o swoim otoczeniu i innych ludziach.

Formy pracy

W pracy świetlicy socjoterapeutycznej zaplanowałam zajęcia nastawione zarówno na pomoc doraźną, jak i na zmianę osobowości; większość programów opracowałam sama.

Metodą edukacyjną w większości moich zajęć jest psychologiczny trening grupowy, zwany też treningiem interpersonalnym oraz warsztaty pedagogiczne. W trakcie zajęć zwracam szczególną uwagę na umiejętności zwiększające konstruktywne i satysfakcjonujące bycie z ludźmi - uczenie się słuchania, parafrazowanie, otwarcie się na świat przeżyć, nazywanie i dzielenie się uczuciami, nabywanie umiejętności porozumiewania się z ludźmi.

Podczas gier i zabaw można wyrabiać różne sprawności, nieobojętne dla właściwego ukierunkowania nerwowości, rozwijać postawę fair play, wyzwalać postawy pomocy dla innych, nieaprobowania zbytniego akcentowania swej przewagi czy wyższej sprawności. Wgrach i zabawach dziewczynek z chłopcami można wyrabiać uprzejmy stosunek chłopców do dziewcząt, co rozwija praktyczną wrażliwość i osłabia drażliwość. Duże walory terapeutyczne mają zajęcia rekreacyjno-sportowe; muzyka, taniec, śpiew, robótki ręczne, prace plastyczne.

W mojej szkole jest pomieszczenie do zajęć socjoterapeutycznych oraz pomieszczenie (w internacie) do działalności artystycznej. W pracowni artystycznej wychowankowie zgromadzili wiele eksponatów: korzenie drzew, szyszki, suche kwiaty, liście, kasztany oraz: artykuły papiernicze, farby, szkło, drut itp., z których wyrabiają przedmioty zgodnie ze swoimi upodobaniami.

Terapeutyczny wpływ sztuki ujawnia się wówczas, gdy staje się azylem, w którym wychowanek może także pracować samotnie i gdy wychowawca pomagając, respektuje samodzielność wychowanków.

W przyszłym roku szkolnym zamierzam włączyć do programu świetlicy socjoterapeutycznej zajęcia profilaktyczno-edukacyjne wg szwedzkiej metody wychowania zdrowotnego pn. "To jest twoja decyzja". Planuję również w okresie wakacji zorganizować dla młodzieży korzystającej ze świetlicy obóz rozwojowy, a dla młodzieży z rodzin niewydolnych wychowawczo obóz terapeutyczny: Uczestnikami obozu rozwojowego będzie młodzież, która wykazuje ochotę do pełnienia ról "pomagaczy" dla swoich koleżanek i kolegów, przeżywających trudne osobiste sytuacje.


Elżbieta Muraszko

Wrocław